MIHALIS GKATZOGIAS

[ΠΡΟΣΟΧΗ! Το παρακάτω άρθρο περιλαμβάνει spoiler για την πλοκή της ταινίας]

Τα “Λευκά Χριστούγεννα 1948” του σκηνοθέτη Αντώνη Βαλληνδρά είναι μια μικρού μήκους ταινία που προσπαθεί να ψηλαφίσει την πληγή του εμφυλίου και το “σημάδι που δε φεύγει ποτέ”. Η ταινία είναι βασισμένη στο διήγημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη με τίτλο "Λευκά Χριστούγεννα του 2003" από τη συλλογή "Ντεπό" και το σενάριο έγραψε η Αλεξάνδρα Δυράνη - Μαούνη. Η ιστορία της ταινίας διαδραματίζεται την ημέρα των Χριστουγέννων του 1948, που ακολουθούμε τον Περλεπέ και τη διμοιρία του, (αντάρτες και αντάρτισσες) σε μια ιδιαίτερη, μυστική αποστολή, που μόνο ο αλλόκοτος Περλεπές γνωρίζει. Οι διμοιρία πλησιάζει στο μέτωπο με σκοπό να πει τα κάλαντα στον εχθρό. Η στιγμή είναι συγκινητική και σε πρώτο επίπεδο, η ταινία μοιάζει να μιλάει (ξανά) για μια εθνική συμφιλίωση με μια ουμανιστική προσέγγιση απέναντι στον εμφύλιο. Ωστόσο, στην επιστροφή της διμοιρίας στη βάση της, η ομίχλη και το σούρουπο τους κάνουν να χαθούν και η κατάσταση παίρνει μια απροσδόκητη τροπή, όταν πέφτουν σε ναρκοπέδιο, φωτίζοντας την ταινία με πολλαπλές αναγνώσεις.

Ρεπεραζ

Από την αρχή της προετοιμασίας, είχε κριθεί σημαντικό να γίνει αυτή η ταινία σε ένα χιονισμένο τοπίο. Θέλαμε το χιόνι στην ταινία, γιατί είναι συνδεδεμένο με τα Χριστούγεννα, γιατί είναι συνηθισμένο στα βουνά, και γιατί κάνει ωραία αντίθεση με το κόκκινο του αίματος. Αυτή η επιλογή προϋπέθετε οτι θα γίνει εκτός Αθηνών και θα ρισκάραμε με τον καιρό. Ο Φλεβάρης ήταν ο ιδανικός μήνας για να αυξήσουμε τις πιθανότητες να βρούμε χιόνι. Μία ακόμη δυσκολία, ήταν να υπάρχουν σε κοντινή απόσταση υποδομές (ξενοδοχείο) που να μπορεί να στεγάσει όλη την παραγωγή και φυσικά οι χώροι που θα επιλέγαμε να είναι προσβάσιμοι με όχημα και ελάχιστη πεζοπορία. Μετά από εξαντλητικό ρεπεράζ, καταλήξαμε στο Καρπενήσι ως βάση και στις γύρω περιοχές ως location γυρίσματος. Έτσι κάναμε αρκετές επισκέψεις στα χιονισμένα τοπία του, δοκιμάζοντας το ντεκουπάζ και τα πιθανά κάδρα για την κάθε σκηνή. 

Κινηματογραφικες αναφορες

Προσπαθήσαμε να βρούμε αναφορές για την αισθητική της ταινίας και ανατρέξαμε σε αρκετές ταινίες που είχαν στρατιωτικό θέμα ή διαδραματίζονται σε χιονισμένο περιβάλλον. Είναι γεγονός οτι το χιόνι φτιάχνει έναν υπέροχο άδειο καμβά πάνω στον οποίο είναι "παιχνιδάκι" να καδράρεις και παρότι η συννεφιά και η ομίχλη φτιάχνουν ένα χαμηλό κοντράστ, το θέμα ξεφοντάρει εύκολα από το φόντο ακόμη και χωρίς τη χρήση τεχνητού φωτός. 

Μπορεί το χιόνι για τη φωτογραφία της ταινίας να είναι βοηθητικό αλλά είναι ταυτόχρονα μια κόλαση για την παραγωγή, τους ηθοποιούς, το συνεργείο και τον εξοπλισμό. 

Κινηματογραφικη προσεγγιση

Επιλέχθηκαν αναμορφικοί φακοί για να δώσουν το μακρόστενο φορμά 2.39:1 που περιγράφει καλύτερα τη φύση και το περιβάλλον, αλλά και χωράει πολλά πρόσωπα ταυτόχρονα. Εκτός από το μακρόστενο φορμά, οι αναμορφικοί μας έδωσαν μια ιδιαίτερη παραμόρφωση στα άκρα του κάδρου οδηγώντας σε περισσότερο κεντρικές συνθέσεις στο καδράρισμα.  Δεδομένου ότι δεν υπήρχε η δυνατότητα για τεχνητό φωτισμό, έγινε προσεκτικός σχεδιασμός ώστε να βγει το πρόγραμμα γυρίσματος, κυνηγώντας ή περιμένοντας το φως, την ομίχλη, και τον καιρό γενικότερα. Στα κοντινά πλάνα, δημιουργήθηκε κοντράστ με τη χρήση μαύρων πανιών και flags (τεχνική negative fill) ώστε να κάνει την εικόνα πιο τρισδιάστατη μέσα από τις αντιθέσεις, τραβώντας έτσι την προσοχή του θεατή στα πρόσωπα και τις συναισθηματικές τους μεταπτώσεις. Η κινηματογράφηση είναι κατά βάση με στατική κάμερα σε τριπόδι με μικρές διορθώσεις (πανοραμίκ) ώστε να συμβάλλει σε μια στυλιζαρισμένη προσέγγιση. Από τις λίγες εξαιρέσεις αυτού του κανόνα, είναι η χρήση steadicam σε συνδυασμό με αργή ταχύτητα (48fps) στην σκηνή που η διμοιρία ακούει συγκινημένη το φάλτσο τραγούδι του εχθρού. Η αργή οριζόντια κίνηση (lateral) στα σχεδόν παγωμένα πρόσωπα έρχεται να δώσει τον χρόνο στο θεατή να αφεθεί στη στιγμή. Η χρήση του χρώματος έναντι του ασπρόμαυρου, ήταν μια συνειδητή επιλογή, δεδομένου ότι οι περισσότερες φωτογραφίες και τα επίκαιρα που έχουμε από την περίοδο του εμφυλίου είναι ασπρόμαυρα. Επιδιώξαμε να υπάρχει μια σαφής πρόθεση να είναι μια ταινία μυθοπλασίας και να μη θυμίζει ταινία τεκμηρίωσης. 

Συνεργασια με τα υπολοιπα τμηματα

Τα "Λευκά Χριστούγεννα 1948" ήταν ένα πολύ απαιτητικό πρότζεκτ. Πρώτον σε επίπεδο προετοιμασίας ήταν απαραίτητη η επίσκεψη στους χώρους του γυρίσματος πολλές φορές ώστε να σχεδιαστούν όλες οι ανάγκες του γυρίσματος, οι φωτογραφικές (θέσεις μηχανής, φακοί και επιθυμητές ώρες γυρίσματος) ,  οι σκηνογραφικές (χτίσιμο αναχώματος, στήσιμο βάσης της διμοιρίας κλπ), οι παραγωγικές (προσέγγιση-στάθμευση οχημάτων στο κάθε location, διαμόρφωση χώρων για θέρμανση των ηθοποιών, χώρος αποθήκευσης και καθαρισμού-στεγνώματος του εξοπλισμού), χώρος προετοιμασίας μακιγιάζ,  χώρος προετοιμασίας ενδυματολογικού (πατίνες, στέγvωμα ρούχων, οργανωμένη αποθήκευση και τήρηση ρακόρ) ο υπολογισμός των αποστάσεων για την οργάνωση όλων των logistics, η εύρεση χώρων για την κινηματογράφηση των εκρήξεων από τα τμήματα SFX και VFX και πολλά άλλα που δεν αντιλήφθηκα, αφοσιωμένος στις ανάγκες του δικού μου τμήματος. Το κάθε τμήμα έκανε εξαιρετική δουλειά και παρά τις ακραία δύσκολες συνθήκες (κρύο, χιονοθύελλα, αναμονή για τον καιρό, όρντινο για τους ηθοποιούς από πολύ νωρίς για να αρχίσει το μακιγιάζ και η προετοιμασία, κούραση και ένταση) κατάφερε να ολοκληρώσει επιτυχώς ένα πολύ δύσκολο πρόγραμμα γυρίσματος. Η προετοιμασία και το μοίρασμα της πληροφορίας στο στάδιο της προ-παραγωγής ήταν σημαντικά για να μπορεί να "δέσει" η ομάδα και να ξέρει ποιες είναι οι απαιτήσεις του κάθε τμήματος και οι ανάγκες συνεργασίας. 

Αναλυση σκηνης

Η σκηνή με τα κάλαντα είναι το κομβικό σημείο στο σενάριο όπου όλη η διμοιρία ανακαλύπτει το σκοπό της αποστολής και ο καθένας αντιδρά σε αυτή, με τον δικό του τρόπο. Το γενικό κάδρο μας αποκαλύπτει την εξαιρετική οχύρωση (την οποία έστησε η σκηνογράφος Λία Αντωνέλη), και μας τοποθετεί γεωγραφικά στον χώρο. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια χαράδρα με τον εχθρό να υπονοείται στον απε΄ναντι λόφο. Τα κοντινά (διπλά και τριπλά) έρχονται να μας δείξουν τις διαφορετικές αντιδράσεις με ένα γρήγορο μοντάζ ανάμεσα στον αρχηγό Περλεπέ και στα υπόλοιπα μέλη της διμοιρίας. Όταν ακουστεί το τραγούδι-απάντηση του εχθρού, η κάμερα ξεκινάει ένα αργό λατεράλ από τα αριστερά προς τα δεξιά περιγράφοντας ένα ένα όλα τα πρόσωπα της διμοιρίας. Η ώρα που επιλέξαμε να γίνει η σκηνή ήταν υπολογισμένη ώστε ο ήλιος να πέφτει από την αριστερή πλευρά και το δέντρο να δημιουργεί παιχνίδια φωτός και σκιάς. Παράλληλα ένας ανακλαστήρας 1x1 με τρομερή δυσκολία (λόγω του μανιασμένου αέρα) κινείται μαζί με την κάμερα φτια΄χνοντας μια απαλή  κόντρα 3/4 ξεφοντάροντας και εξιδανικεύοντας τα πορτρέτα της διμοιρίας. Ταυτόχρονα, δίπλα στην κάμερα, το αντιανέμιο που κόβει τον άνεμο από το steadicam λειτουργεί και ως αυτοσχέδιο negative fill αυξάνοντας το κοντράστ. Η κάμερα είναι ρυθμισμένη στα 48fps για δύο λόγους. Πρώτον, θέλουμε η αργή κίνηση να δώσει μια έμφαση στις ερμηνείες και να μετριάσει το αποτέλεσμα του ανέμου στα μαλλιά των ηρώων. Δεύτερον θέλουμε αυτή η σκηνή να κρατήσει συγκεκριμένη διάρκεια αλλά η συνθήκη λόγω ανέμου και κρύου είναι δύσκολη. Με τη λήψη στα 48 fps κόβουμε στο μισό το χρόνο που οι ηθοποιοί μένουν ξεσκέπαστοι στον παγωμένο αέρα για να βγει το πλάνο.  Παρά τις δυσκολίες το αποτέλεσμα νομίζω οτι δικαιώνει τις προσπάθειες όλου του συνεργείου για να επιτευχθεί μια τόσο συγκινητική σκηνή.

Δυσκολιες του γυρισματος

Παρά την εκτενή προεργασία πάντα υπάρχουν αναποδιές. Όταν φτάσαμε στο location με τον σκηνοθέτη, μια μέρα πριν το γύρισμα, διαπιστώσαμε οτι σε κάποια από τα σημεία που είχαμε επιλέξει, είχε λιώσει το χιόνι. Έτσι αναγκαστήκαμε να κάνουμε εκ νέου ρεπεράζ και για καλή μας τύχη στη βόρεια πλευρά του βουνού που είχαμε επιλέξει, το χιόνι ήταν ακόμη ψηλό και απάτητο. Ξέραμε καλά το σενάριο, όπως και τις ανάγκες και τον στόχο κάθε σκηνής οπότε ήταν πολύ εύκολο να προσαρμόσουμε το ντεκουπάζ στο νέο location. Περιμέναμε το κρύο και το χιόνι και είχαμε ετοιμαστεί με αρκετά καλά ρούχα και παπούτσια, ωστόσο η πολύωρη παραμονή στο κρύο ήταν εξαντλητική για το συνεργείο που φορούσε μια σειρά από στρώσεις ρούχων ειδικών για βουνό και ορειβατικών παπουτσιών. Για τους ηθοποιούς ήταν ακόμη πιο δύσκολο και παρά τις προσπάθειες του ενδυματολογικού να τους προστατέψουν με κάθε δυνατό τρόπο (ισοθερμικά, και thermal patches) το κρύο ήταν ένας δύσκολος παράγοντας που μπορεί να ωφέλησε και κάποιες σκηνές ερμηνευτικά αλλά σίγουρα δυσκόλεψε όλες και όλους.  Ο καιρός ήταν ένας ακόμη αστάθμητος παράγοντας, και ενώ η ομίχλη μας έκανε το χατήρι και έφτιαξε ε΄να πολύ όμορφο σκηνικό, κάποιες μέρες, ο ήλιος μας έκανε να χάσουμε μια ολόκληρη σκηνή που δεν χωρούσε να γυριστεί άλλη μέρα. Επίσης η παρουσία του ήλιου μας πίεζε το πρόγραμμα μειώνοντας τις ωφέλιμες ώρες γυρίσματος περιμένοντας να κρυφτεί ο ήλιος πίσω από το βουνό και να μας δώσει το ωφέλιμο φως. 

Special Effects και Visual Effects

Η ταινία περιλαμβάνει εκρήξεις και τα αποτελέσματά τους πάνω σε ανθρώπους. Αυτό έγινε με κινηματογράφηση μερικών πραγματικών ελεγχόμενων εκρήξεων στο χιόνι τις οποίες εκτέλεσε η ειδική σε αυτά τα θέματα Ελένη Κωνσταντινίδου (SFXGenesis Special Effects) και τη μετέπειτα ψηφιακή ένθεση και ενίσχυσή τους από το τμήμα VFX που απάρτιζαν οι Midnight VFX  Νικόλας Κανελόπουλος και Ιάσωνας Μεϊντάνης. Ήταν πολύ χρήσιμη και σημαντική η παρουσία τους στο σετ καθώς πολλά από τα ερωτήματα που αφορούσαν στις σκηνές με VFX δεν είχαν "κλειδώσει" από την προπαραγωγή καθώς δεν ξέραμε σε τι έδαφος και σε ποια συνθήκη ακριβώς θα γίνουν. Ξέραμε οτι θέλαμε να βλέπουμε ελάχιστο ως καθόλου έδαφος (αυτό καθόρισε και το ρεπεράζ μας και φυσικά το ύψος της μηχανής λήψης) αλλά και το δύσκολο κομμάτι της υποκριτικής υποστήριξης ενός τέτοιου εγχειρήματος. 

COLOR

To color grading της ταινίας έγινε από τον Ιάσωνα Μεϊντάνη και ήταν πολύ βοηθητικό το γεγονός οτι ο ίδιος είχε ετοιμάσει μερος των VFX οπότε είχε συνολική εποπτεία της εικόνας. Ηταν σημαντικό το color για την δημιουργία της σκοτεινής συνθήκης στο τέλος της ταινίας. 

EQUIPMENT

Η ταινία γυρίστηκε με ARRI ALEXA mini με αναμορφικούς φακούς Cooke Anamorphic/I T2.3 2x. Για τον έλεγχο του φωτός κυρίως δουλέψαμε με μικρά floppy 4x4 για δημιουργία negative fill, και μερικά silver reflectors για κόντρες ή fill. 

CREDITS

CREW

Σκηνοθεσία - Παραγωγή | Αντώνης Βαλληνδράς , Σενάριο | Αλεξάνδρα Δυράνη - Μαούνη, Διεύθυνση Φωτογραφίας | Μιχάλης Γκατζόγιας, Μοντάζ | Βάσια Ντούλια, Σκηνογράφος | Λία Αντωνέλλη, Ενδυματολόγος | Εβελίνα Δαρζέντα, Ενδυματολόγος | Άννα Ζώτου, Διεύθυνση Παραγωγής | Άρης Αντιβάχης, Μακιγιάζ | Βασιλική Κήτα, Sound Engineer | Δήμητρα Ξερούτσικου, Midnight VFX, VFX supervisor | Νικόλας Κανελλόπουλος, VFX Compositor | Ιάσονας Μεϊντάνης, VFX Compositor | Γιώργος Παύλου, SFX supervisor / Key Armourer | Έλενα Κωνσταντινίδου, Sound Design | Δημήτρης Μπαρμπούτης, Color Correction | Ιάσονας Μεϊντάνης, Location Scouting | Ladies Fingers Directing Duo, Casting | Ladies Fingers Directing Duo, Μουσική | Γιώργος Παπαοικονόμου, A’ Βοηθός Σκηνοθέτη | Ορέστης Μαλτέζος, Βοηθός Δ. Παραγωγής | Στέλλα - Λουίζα Αθανασοπούλου, Α΄ Βοηθός Κάμερας | Ορέστης Ψωμόπουλος, Β’ Βοηθός Κάμερας | Νεφέλη Ντακοζούδη, Gaffer | Γιώργος Σιντόσης, Β’ Βοηθός Σκηνοθέτη | Βάσω Σιδηροπούλου, Βοηθός Σκηνογράφου | Μιχάλης Μαθιουδάκης, Sound Assistant - Boom Operator | Χρήστος Σακελλαρίου, Steadicam operator | Γιώργος Γραμματικός, Storyboard | Κατερίνα Μητσικώστα - Δημήτρης Μητσικώστας, Βοηθός Παραγωγής Α | Παναγιώτης Ταρενίδης, Βοηθός Παραγωγής Β | Μπάμπης Κυραρίνης, Fixer | Σεραφείμ Οικονόμου, Οδηγός | Κώστας Φωτόπουλος, Backstage | Χρυσάνθη Γούλα, Production Support | Βαγγέλης Κουλούρης, Graphic Artist | Λία Κάλκου, Ενοικίαση Εξοπλισμού | Arctos Films SA, Kickstarter Manager | Ηλέκτρα Καρατζά, Studio Ηχογραφήσεων | EnD Productions, Ενοικίαση Πρόσθετου Οπλισμού | Ραφαήλ Ευθύμιος Γουργούρης, Μουσικοί: Ορέστης Ζαφειρόπουλος | Τσέλο, Αγγελική Αγκιστριώτη | Πιάνο, Χρήστος Μαραγκουδάκης | Ηχοληψία, Filmiki Productions: Νικόλας Αλαβάνος- Χριστίνα Σταυροπούλου

CAST

Βασίλης Κουτσογιάννης, Αναστάσης Λαουλάκος, Νίκος Γκέλια, Πέτρα Μαυρίδη, Δημήτρης Σιγανός, Ιωάννα Πιταούλη, Νίκος Τσώλης, Βασίλης Σαφός, Θανάσης Κρομλίδης, Νεφέλη Φραντσέσκα Βλαχούλη, Θοδωρής Κουλουμπής, Ζήσης Παπαιωάννου, Ισαβέλλα Κασιμάτη